Topic: Kağıt para (Read 94 times)

Valla hocam lise yıllarında dolmuslarda muavinlik yaptığım günler geldi aklıma da, ulan nasıl tiksindim bilemezsiniz. Günde yüzlerce kişi kağıt bozuk para al ver al ver, bu yaşıma iyi sağlıklı gelebilmisim diye düşünmeden edemedim gerçekten. Biz görür müyüz bilmem ama çok da uzak olmayan bir süreçte para kullanımının tamamen yerini digital ortama birakacagini düşünüyorum bu arada.

Bize uzak gibi gelse de örneklerde var. Geçmişte Türk lirasının dolar karşısında değerli olduğu cumhuriyetin ilk yılları konusuna da değinilmiş, orada da görülmüştü. Tabi kendi paramızı basamamamız, yurtdışından ihraç etmemiz gibi olumsuz etkenleri de göz önüne aldığımızda bile Türkiye’nin o dönemki durumu bugünden daha ekonomik olarak iyiydi desek yanlış olmayız çünkü her devir kendi içerisine göre değerlendirilir.

500-1000 lira banknotlar basımı kaçınılmaz olacak. Örneklere devam E10 serisi ile gelebilir. 200 lira kullanımı az, sürekli basmak gerektiği için maliyeti de fazla. Rakamı arttırıp daha az basıma ve paranın daha hızlı dönmesini sağlamaya yönelik bir merkez bankası hareketi bekliyoruz.

Fiat paralar karşılığı olmayan kağıt israfından başka bir şey değildir. Kağıt para gün içerisinde dolaşımda yüzlerce insanın eline geçiyor bu yüzden hiç kullanmayı sevmiyorum dokunmak zorunda kalırsam direk ellerimi yıkıyorum bir o kadar gereksiz kaldılar günümüzde. Genellikle digital işlemlerden yanayım. Türkiye'de artık yeni banknotlara ihtiyaç var insanlar kağıt para kullanıyor sonuçta hala 500-1000 banknotlar fena olmazlar.

Uzun zamandır kağıt para kullanmayı sevmiyorum.Özellikle korona döneminden sonra kredi ve banka kartlarında yaygınlaşan temassız ödeme özelliği ile birlikte insanların da kağıt para kullanımında azalmaya gittiğini görebiliriz.Koronadan beridir elime çok az kağıt para geçmiştir yani kullanım açısından bahsedecek olursam.Daha çok paramı dolarda tutup ihtiyacım kadar çevirdikten sonra banka kartımdan veya direk kredi kartımın limiti dahilinde işlem yapıyorum.Kredi kartımın ödeme günü geldiğinde de aynı şekilde tuttuğum doları türk lirasına çevirip ödememi gerçekleştiriyorum diyebilirim.

Her ne kadar kredi ve banka kartları kullanımı revaçta olsa da, özellikle bizim gibi ülkelerde belli bir yaşın üzerindeki insanlarda hala nakit para düşkünlüğü mevcut, babam mesela hayatında kredi kartı kullanmamış bir adam, onu da geçtim maaş günü maaşını çeker tüm harcamalarını nakit halleder, o kadar söyledim bir kısmını bırak hesapta alışveriş yapacagin zaman oradan hallet diye, kesinlikle kabul etmedi, hem nakit seviyor, hem de digital dünyaya itimadi sıfır 😅

Kağıt paralar artık gelecek nesillerin anımsayamayacağı bir para olarak tarihe gömülmek üzere. Baksanıza tüm bankaların kartları cebimizde. İş veren bile para ile değil rakamlarla çalıştırıyor bizleri. Rakamlar ne kadar görülürse görülsün dijital dünyaya şimdiden geçiş yaptık aslında. Kripto paraların bir devrim yapmasını beklemeden rakamlar üzerine bir dijital sistem oluşmuş bile.

Kağıt para kullanımı gün geçtikçe azalıyor, çok nadiren kullanıyorum artık kağıt paraları o da kredi kartı geçmeyen yerlerde, genel olarak %95 oranında kredi kartı, yani artık nakit olarak almıyorum bile büyük ihtimalle çoğunlukta böyle yapıyordur.
Paraların artık dijital olduğunu düşünüyorum, sadece sayıdan ibaretler.

Kağıt para günümüzde dijital paraya dönüştü. Sadece merkez bankasının basit bir şekilde rakamlarla oynamasından öte değil. Her ne kadar zamanında paranın daha kolay transferi olarak ve karşılığı var olarak ortaya çıkmış olsa dahi günümüz dünyasında kağıt paranın icadı tek bir şey anımsatıyor bana.

Fiat para = Yalanın icadı

Teknoloji her ne kadar bir yandan gelişmeye devam ediyor ve elektronik ortamda alışverişe daha çok yöneliyor olsak da hala kağıt para değerini korumayı sürdürüyor. Örneğin hala bazı yerlerde nakit para dışı hiçbir şey kabul edilmiyor. Tabi böyle yerlerin bir kısmının amacı vergi kaçırmak da olabiliyor o ayrı konu. 

Kredi ve banka kartlarının kullanımının gitgide yaygınlaştığı ve teknolojinin değişip geliştiği bir dünyada ben yine de bir noktadan itibaren kağıt paraların tarih olacağını düşünüyorum. Artık her şey daha pratik bir şekilde ya kartlar vasıtasıyla ya da bir telefon uygulaması aracılığıyla vs. halledilecektir.

Ben hep bu para mevzusunu merak etmisimdir aslında, dolayısıyla paylaşım için teşekkürler. Düşünsenize buğday uretiyorsunuz, mahsul büyüyünce gidip takasla diğer ihtiyacınız olan herşeyi imkanınız ölçüsünde alıyorsunuz. Sonra bir anda para devreye giriyor,  mali hayatla birlikte aslında sosyolojik ve psikolojik yapıyı da acayip etkilemiştir kesinlikle.

Günümüzde kağıt paralara ihtiyaç her zamankinden fazla ama şu anda piyasa genel olarak ihtiyacı karşılayan büyük para birimlerine haiz değil. Konu içerisinde 1000 liralık banknotların bile basıldığını görüyorum. Bugün de böyle yapılabilir. 500-1000 liralık banknotlar artık birer ihtiyaç halini almıştır. Yeni bir para birimi basılmasını hepimiz sanırım istiyoruz. Sadece bununla da kalmıyor.

Darphaneler genel müdürlüğü de madeni paralarda 5-10 liralık madeni paralara geçmeli. Bir simiti 7 liraya almak zorunda kalıyoruz ve 10 lira her zaman kağıt olarak yanımızda olamayabiliyor. Bozuk olursa daha rahat işlemleri görebiliriz en azından. Konu kağıt para olsa da günümüze göre ihtiyaçları yeniden tesis etmek gerekebilir.

Kağıt paralar ülkeler için büyük kolaylık sağlayan para birimleri. Neden derseniz maden çıkarma, eritme, dövme, üstüne değer basma, alaşım yapma gibi şeylerle uğraşmadan direkt pamuğu kurutarak elde ediyorsunuz. Bu kağıt şeklini alınca hazır kalıpları basıp üstüne değerleri vuruyorsunuz. 5 lira ile 200 lira arasında değer vurmadan önce bir fark yok ancak 200 lira kalıbı gelip o beyaz sayfaya yapışınca, 5 lira ile arasında 195 lira fark oluşuyor. Aslında para basmak kolay. Allahtan enflasyon diye bir kavram var da kimse kafasına göre para basamıyor.

TCMB’nin bu konuda bir hazırladığı tarihçeyi okudum. Önemli gördüğüm yerleri sizinle paylaşacağım arkadaşlar.

Dünyada ilk kağıt parayı bulan millet Çinliler. Kağıt paradan önce MÖ 118’li yılda Çin’de deri para dahi kullanılmıştır. Şu bir gerçek ki bugün ki teknolojiler konusunda Çin çok önemli bir tarih ülkesidir. Kağıt para ise yine Çin’de MS 806 yılında kullanılmaya başlanmıştır.

Aslında şimdi araya girip bir o dönemi düşünürsek ne kadar büyük bir risk aldıklarını daha iyi anlayabiliriz. O dönem para metal olarak kullanılan bir maddeydi. Para bulamayanlar ise takas yöntemiyle değişimi sağlıyordu. Bir anda kağıt paraya geçmek sanırım ülke için büyük ve köklü bir değişim olmalıydı. Buna alışmaları zor olmuş olmalı. Ülke için ise çok kolay bir yöntem. Eminim o dönemde Çin’i çok rahatlatmış bir yenilik olmalı bu. Halkı buna alıştırmak zor olmuştur ama başardıklarını düşünüyorum.


Ming hanedanlığı zamanında bir kağıt para
Resim Kaynağı : https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/paranin-icadi


Osmanlı’da ise Kağıt para 1840 yılında Abdülmecit tarafından basılan Kaime ile banknotlara giriş yapılmış. Aslında tam olarak para sayılmasa da hazine bonosu şeklinde ilk önce işleme girmiş kağıt paralar.

Cumhuriyet dönemi kağıt paralar

İlk Türkiye cumhuriyeti yapımı kağıt paralar E1 grubu banknotlardı. Bunlar da ;

1, 5, 10, 50, 100, 500 ve 1000 liralık kağıt banknotlardı. Bunu çıkarmak 9 aylık çalışmayla o dönemki maliye bakanı Abdülhalik Renda ile gerçekleşmiştir. Basımı ise bir İngiliz firması olan Thomas De La Rue yapmıştır. Bu banknotlarda metinler eski yazı Türkçe, küpür değerleri ise Fransızca olmuştu çünkü daha henüz harf devrimi tamamlanmamıştı.

Daha sonra 1930 yılında TCMB kurulunca E2 grubu banknotlara geçiş yapıldı. Yeni banknotlar Latin alfabesiyle yazılmıştır. Banknotlar ise şöyle :

50 kuruş, 1, 2.5, 5, 10, 50, 100, 500, 1000 lira şeklindeydi. 50 kuruşluk banknotlar Almanya’da, diğerleri İngiltere’de basılıyordu.

E3 grubu banknotlar :

Tamami İnönü portreli olarak bastırılmış, Almanya ve Amerika’da bastırılmıştır. 1942-47 yılları arasında dolaşımda olmuştur.

E4 grubu banknotlar : tamamı İnönü portreli 10 ve 100 lira banknot şeklinde 47-48 yıllarında ABD’ye bastırılmıştır.

E5 grubu banknotlar : 51-71 yılları arasında dolaşıma çıkarılmıştır. 2.5, 5, 10, 50, 100, 500, 1000 liralık küpürler olarak bastırılmış. 1958 de kurulan ilk banknot matbaası da bu dönemde para çıkarmıştır. Bizim bastığımız ilk para  100 liralık banknottur. Yani 23-58 arası hep yabancı ülkelere para bastırmışız. Ne kadar garip değil mi?

E6 grubu banknotlar : 5, 10, 20, 50, 100, 500, 1000 liralık banknotlar olarak 66-83 yılları arasında üretilmiştir.

E7 grubu banknotlar ( binlikler) : Artık ekonomik olarak büyük bir sıkıntıya girdiğimizin kanıtı bu banknotlar olmuş. 1979 yılında basılmaya başlanan paralar ile paralarımızın üzerindeki sıfırlar arttırılmıştır :

10, 100, 500, 1000, 5000, 10.000, 20.000, 50.000, 100.000, 250.000, 500.000, 1.000.000, 5.000.000, 10.000.000, 20.000.000 Türk lirası basılmaya başlanmıştır.

E8 grubu banknotlar ise : 1, 5, 10, 20, 50, 100 YTL şeklinde olmuştur.

E9 grubu banknotlar : günümüz paraları şu anda 5, 10, 20, 50, 100, 200 tl olarak işleme girmiştir.

Artık yeni banknotların zamanı gelmiştir. Bana göre seçimden sonra 500 liralık banknotlar üretimi başlayacaktır.

Yazı kaynakları : https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/paranin-icadi
https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/d189b219-fe71-40bf-9754-6a5f7d0a65eb/KagitParaTarihce.pdf?MOD=AJPERES#:~:text=Tarihi%20kayıtlara%20göre%2C%20M.Ö,yine%20Çin'de%20ortaya%20çıkmıştır.