Topic: "Züppe Etkisi" piyasayı sarar mı? (Read 666 times)

kimin btcsi var yada yok belli değil. hava atma mekanizması değil yani. tam tersi bu züppeler elindeki para ile btc alacağına gidip ferrari alır ve hava atar. piyasaya girmesi gereken para lüks tüketim mallarına gider. şu blockchain projelerinden bazıları tutsa mesela blockchain üzerinden sanat eseri almak ne bileyim yada sanal malların koleksiyonunu yapmak gibi işler. işte belki buralarda birbirleri ile yarışabilirler ve güzel şeyler görebiliriz.

Konu içerik olarak hoşuma gitti Mahfi Eğilmez hocamıza teşekkür ederim akıcı bir anlatım söz konusu. Gelecek olursak asıl konuya bu züppe etkisi bir süre daha uğramaz gibi geliyor bana. Gönül ister ki uğrasında yüzümüz gülsün...

Severim böyle makale tarzi yazıları

belki bir faydası olabilir, ilginç bir konuya parmak basmışsınız hocam tebrik ederim, pek fazla insanın aklına gelmeyecek bir konu bu. heralde siteyi okurken birden aklınıza geldi bitcoinde de böyle bir şey olabilir diye.

Bu etkinin oluşması için biraz arzın çok çok sınırlı olması gerekli bence.Bir aralar bitcoinden daha yüksek fiyatta altcoinler vardı boğada.Ancak toplam adeti  10 yada 100 civarı şeylerdi.Market kapasitesi bitcoinin yanına bile yaklaşamıyordu haliyle.

Olsa olsa uzak gelecekte o tarz coinler bu etkiyle karşılaşır diye düşünüyorum.Tabii aralarında Doge gibi olanlar varsa.

Züppe etkisinde bahsedilen dinamiklerin para aklamayla doğrudan ilgisi yok ancak enteresan bir ayrıntıya temas ettiniz, özellikle sanat ticareti ve sanat müzayedeleri çok yaygın olarak bu amaç için kullanılıyor.

Mafyayla ve illegal organizasyonlarla yakın ilişkisi olan sanatçılar hak ettiklerinden çok daha fazla itibar görünüyorlar ve servet kazanıyorlar, biraz da bu tür kirli oyunlardan dolayıdır ki gerçekten güçlü ve özgün sanatçıların değerinin anlaşılması bazen yüzyılları bulabiliyor...

Bu züppe etkisi denilen şey aslında elit kesimin para aklaması olayı değil mi ?
Yani milyonlarca dolarlık tabloları sanata hayran kaldıklarından yada züppelikten almıyorlar.Kazanılan parada kirli kokular varsa yapıyorlar diye duymuştum.

Bence bitcoinin artması lazım. durması zararına yani, sürekli az da olsa bir yükseliş trendinde olması lazım. insanların istediği bir den çok yükselmesi, ama yavaş yavaş artarsa çok daha faydası olur. belki zübbe etkisi bir bakıma bu şekilde bir artışı destekleyici olur. yavaş yavaş ama derinden. böyle oldukça insanların bitcoine güveni çok sağlamlaşır.

Hah bundan bahsediyorum, Mahfi hoca btc için züppe etkisinden bahsetmedi bunu ben de biliyorum, aradaki korelasyonu kuran sivri zeka benim mesela aganınogli var, araba koleksiyonunun önünde fotoğraf çektirmekten skldıysa alır 1k btc, nedir ki? 8.5m dolar, iki tane lambo parası.. BTC artınca "oradan da kar etti" diye ikinci bir haber bile patlatırlar, maksat gündem olmak..
Mesela futbol kulüplerine başkan olmanın avantajlarından biri de medyatik-tanınır olabilmek, bu sayede hemen her kapı (ihale-kredi vs) açılır önünüze...bunun maliyetini karşılayabilmek için de işadamı olmak gerekiyor.

Mahfi Eğilmez hocam gayet güzel anlatmış herkesin anlayabileceği şekilde. Bu "züppe etkisi" kripto piyasası için -şimdiki haliyle- geçerli olmaz bence. Çünkü oradaki arz-talep eğrisini hareket ettiren şey aslında "gösteriş". Yani sergilenebilecek bir ürün olmalı; araba, mücevher, saat, vs. gibi. Kripto paralarda ise bu hiç yok denemez ama oldukça sınırlı. Ancak kripto cüdanınızın fotoğrafını çekip paylaşmanız lazım. Bu da dolandırıcıları harekete geçirecektir.

Aklıma şöyle bir şey geldi: Hani bildiğimiz madeni para şeklinde basılan Bitcoin'ler var ya; hatıra olarak satılıyor. Onların daha farklı, gösterişli ve daha değerli madenden yapılanları olsa ve sadece belli bir miktarın üzerinde BTC tutan kişiler alabilse! Yani sadece parası olan ayrıcalıklı bir kitlenin sahip olabileceği bir ürün... Mesela bu madeni BTC'den alabilmeniz için hem cüzdanınızda minimum 1K BTC'niz olması lazım hem de ekstra parasını ödemeniz lazım... Diğer kripto paralar için de uygulanabilir. Gösterişi seven zenginler böyle bir şeye rağbet edebilirler.

İş çıkışı sakin kafayla okuyacağım. Keynes ekonomi tarihi açısından bence en önemli kişidir. Dikkat ederseniz tarihte ekonomi teoremlerinin hepsinin arkasında onlarca isim vardır. Birileri bir konuda bir şeyler söyler ve diğerleri onun üzerine eklemeler yapar. Keynes için bu farklı. Bir de Karl Marx için farklı ama onun aşırı görüşleri, Keynes kadar kabul görmemiştir.

Keynes ekonomiye başlangıçta geçen ihtiyaçlardan, paraya, faizden işsizliğe ekonomiyle her konuyla ilgili detaylı bir teori kurmuş. yüzlerce teorisini de onlarca klasik görüş ekonomistin hipotezlerine tek tek kendi mantığıyla cevap vermiştir. Üstelik bu cevapların hepsi daha detaylıdır.

Ama üstad seninde dediğin gibi, Keynes görüşleri o dönem (1920'nin sonları) için yeterli içerik barındırırken, uluslararası ticaret, para-faiz ilişkisi gibi konular bugünkünden çok uzaktı. Haliyle ekonomiler gelişip değiştikçe, teoremler yetersiz kaldı. Zaten iktisadi doktrinler tarihi hocamız ilk başta bunu söylemişti bize. İktisat tarihinde, yanlış teorem yoktu. Zamanı geçenler vardır diye. Hakikaten bakarsak öyle. Bu nedenle zaten yukarıda değerlendirmelerimi yaparken o dönemin koşullarındaki teorem ile Bitcoin'i bir araya getirmek imkansız diyordum.

Konu başka yerlere gitti. Kusura bakmayın. Dediğiniz gibi konuyla ilgili Ekonomi bölümüne bir başlık açılırsa faydalı yorumlar yapılacağından eminim.

Keynes'den bugüne neler neler değişti, hala adamın teorileri tartışılıyor, takdir ettiğim bir ekonomisttir ama tanıştırdığı birçok fikrin tam aksini savunan insanların nobel aldığı da görülmüştür  

yani iktisat disiplininde teoriler çıkış noktasından çok farklı tartışmalara açıktır, çünkü piyasaların ve ekonomik değeri olan herşeyin bazen mantığı parçalayan kaotik ve irrasyonel özellikleri vardır,

provokatif bir makale gösteriim, buradaki arkadaş da BTC'nin "giffen good" olduğunu iddia ediyor mesela, ilgi çekerse bu görüşü de ayrıca inceleriz (senin money supply yaklaşımınla bağlantılı bu arada):

https://blog.bham.ac.uk/cityredi/is-bitcoin-a-giffen-good-or-a-speculative-bubble/

Yok asla herkesin görüşüne değer veririm aksine. Burada ki amacım daha çok kendimi anlatamadığımdandı yoksa herkesin görüşüne saygı duyarım.

İşte sanırım anlatamadığım nokta burası. İktisat yüksek yapan birisi olarak söylüyorum. İktisadı doktrinlerin ilk aşamalarında tüm teoriler tek değişken ve tek etkene dayalıdır. Adam Smith'in başlattığı kabul edilen Klasik ekonomik görüşten başlayarak, Keyneysen, Marksist ekonomi ve kısmen sosyalizmin tüm ekonomik dayanakları tek aşamalıdır ve her zaman ceteris paribus koşulları altında incelenmiştir. Yani yukarıda bahsi geçen tüm ekonomi kuramları, ceteris paribusa dayanır. Haliyle bunu değerlendirirken para arzı ve talebi konusu (menkul kıymetleri de burada yorumluyorum ki parasal değer ifade ettiklerinden altın, gümüş gibi değerler hatta bazı geçmişe dönük yorumlarda petrol gibi kaynakların bile burada yer aldığı gözlenebilir.) ile tüketim malları konusu farklı dayanaklara sahiptir.

Keynes ilk defa para arzı ve talebini detaylı incelemiştir. Çünkü Keynesyen ekonomik görüş öncesi tüm teorilerde "ekonomide denge" unsuru işler. Keynes çizdiği IS-LM eğrileriyle bunları denge konusuna farklı bakış açısı getirmişti. Yani aslında benim söylemek istediklerimi anlamak için Keynezyen ekonomik düşünceyi anlamak gerekir ki bu adamın teorilerinde para arzı ile ilgili konulara yaklaşımıyla, tüketim (ekonomide ihtiyaçlar olarak adlandırılır) mallarına yaklaşımı tabanda farklıdır. Amacım muhalefet yaratmak değil. Sadece bakış açısının bence yanlış yorumlandığını ifade etmekti. Kırıcı olmaya da çalışmadım. Bir kaç züppe yüzünden de burada bu kadar dil dökecek değilim yoksa 

Boğa ile züppe etkisi birbiriyle çok ilgili değil. Züppe etkisinde rol alan kişiler konuya tam olarak hakim olan kişiler değil. Bu şekilde yatırım yapanların çok büyük kısmı terste kalmıştır ve para kaybetmiştir. Fiyat düşükken alıp yükselince satabilecek kişiler değil.
Yani zirve fiyata yaklaştığında yatırım yapmış olan kişilerin bu etkinin içindeki payı çok daha büyük.

Bence farklı görüşlere karşı bu kadar kapalı olma, Bobita'nın örneğinde kar psikolojisinden hiç bahsedilmiyor zaten, Mersinli orta-üst segmentin birbiriyle yaptığı yarış söz konusu buna "keeping up with the Jones's " deniyor çok yaygın bir davranış...


"Tüketime dayalı" diye bir kısıtlama yok aslında, ilk çıkış noktasında belki buna vurgu yapılmıştır ama modern ekonomik teorilerin çoğunda davranışsal finans, insanların psikolojileri ve irrasyonel duyguları ön plandadır. Örneğin bazı sanat eserlerinin klasik manada tüketimden bağımsız piyasası Snob Effect için çok sık kullanılan bir örnektir...

Yok ben anlatamıyorum sanırım. Ben insanların kar peşinde koşma psikolojisinden değil, teoremin dayandığı yerden bahsediyorum ama neyse dediğiniz gibi olsun. Yani adam gösteriş yapmak için BTC almaz. Para kazanmak için BTC alır. Bunu da açıklayan FOMO diye bir olay var borsa jargonunda teori değil.
Para kazanmak için BTC alabilirsin ama bende 100 BTC var diye hava atmaya çalışan duymadım.
Zaten züppe etkisi harcamayı referans alır, siz para kazanma durumundan bahsetmişsiniz. Yani birinde gelir elde etmek için çaba var diğerinde elinde mevcut olandan fazlasını ödemek yani borçlanmak pahasına gösteriş yapmaya çalışmak var.

FOMO nispeten daha mantıklı bir şey Züppe etkisine göre. Çünkü züppe etkisi olayında gelir kâr şansı hiç yok. Ayda 2000TL maaşla çalışan adamın iPhone 11 alması bugünun şartlarında züppe etkisi iken, yükseleceğini düşündüğü için BTC alması FOMO'dur. İphone 11 ile kar etme şansı yok çünkü onu sadece daha iyisini alabilmek için tercih ediyor. BTC ile kar şansı vardır. Ya da birinde zarar kes yapabilecekken, iphone'u düşürüp kırabilir ve sıfıra gidebilir. iphone örneğinde tam yerini bulmuyor ama elmas yüzük çok standart örnektir züppe etkisine mesela. Alırken 10000TL verirsin ama satarken 1000TLye satarsın.

Yıllar önce Mersin'de birisiyle tanışmıştım, çocuk elektronik-bilgisayar işleriyle uğraşıyordu ve konuştuğumuz sıralarda her şeyi bırakmış, sadece kendisi mobilyacıda ahşap kasa ve çerçeve (varaklı falan, tam görgüsüz style)yaptırıp ayna film çekerek banyolara monte ettiği tv kartı eklenmiş monitör satıyordu, kapalıyken ayna, açınca TV. Maliyetim 150-200 lira, satış fiyatım en az 600 lira ve sektörde böyle bir kar marjı hiçbir şeyde yok demişti.
Önemli kısım burada: Müşteriyi nasıl buluyorsun dedim, onlar beni buluyor dedi. Mersin'in lüks sitelerinde sonradan görmeler bol bulunur ve işleri güçleri birbirlerine nispet yapıp, altta kalmamaktır. Bir sitede tek müşteri bağlasam yetiyor diyordu.
Yani züppe etkisi her şekilde çalışır, züppelerin btc ile işi olmaz diye bir şey yok.

Üstadlar verdiğiniz örnekler ekonomi kuramları için ve iktisadi doktrinler tarihi için önemli ancak bunların BTC ve/veya diğer kripto varlıklar için geçerli olması düşünülemez.

Belki bu konuya verebileceğimiz örnekler Gresham yasası ile olur ve bu BTC'nin iyi para özelliğiyle, altcoinleri kötü para olarak piyasadan kovması şeklinde yorumlayabiliriz.

Yukarıda bahsi geçen züppe etkisi, giffen ve veblen teorileri tüketime dayalı mallar için geçerli kuramlardır. Sanırım gözden kaçan nokta bu. Bu örnekleri bir araba, gıda malzemesi veya ev için kursanız teoremler değerli olabilir. Ancak bunları kriptolara dayandırmak doğru değil. Dikkat ederseniz bu tarz teoremlerde örnek olarak hiç bir zaman altın gümüş gibi değerli varlıklar söz konusu değildir. Çünkü bunlar bir şekilde menkul kıymettir. BTC bu anlamda menkul kıymetlere daha yakın bir örnek.

Para üzerine doğrudan çok fazla teori yok Gresham gibi. Genelde ekonomik yaklaşım temel ihtiyaçlara dayalı olduğundan böyle. Ancak klasik ve keynesyen ekonomik görüşlerden sonra yeni akımlar paranın değeri üzerine daha fazla eğilmeye başladılar. Ne yazık ki temel ekonomik akım yakalamak artık çok mümkün olmadığından bunlara dayalı yorum yapmakta çok zor. Dünya üzerinde 1940'lı yıllara kadar bilinen 4-5 ekonomik akım varken, o tarihten bugüne kadar onlarca daha farklı ekonomik görüş ortaya çıktı.

Yani demem o ki zaten Keynesyen ekonomik görüşün ve öncesinin artık uygulanabilir olması durumu yok gibi bir şey. Çünkü artık ekonomik kuramlarda sıklıkla kullanılan "ceteris paribus" (diğer tüm koşullar sabitken) bir opsiyon değil. Bunu ülkemizdeki ekonomik kararların etkisinde görüyoruz. Faiz 5-10 puan düşmesine rağmen, doviz kurları da saldı. Yani artık tek bir koşul üzerinden ekonomik veriler doğru sonuç vermiyor. Kaldı ki 1930'lu yıllara ait bir teorinin (Züppe Etkisi) günümüzdeki Bitcoin veya kripto varlıklara dair bir çözüm sunması beklenemez bence. Yani yanlış çıkarımla, doğruyu bulamayız.

biri yazmıştı geçen gün.

- bitcoin 5000 dolara düştü, insanlar bu fiyattan neden btc almıyor?
- para biriktiriyorlar.
- neden?
- 10000 dolarayükselince almak için.

Snobizm ve Giffen-Veblen yaklaşımları iktisadi kuramın içinde önemli yeri olan yaklaşımlar. Teoriye tamamen ters olan, arz-talep kanununun içinden geçen yaklaşımlar. Klasik arz-talep kanununa göre -ve olması beklendiği üzere- bir malın fiyatı yükselirse talebi düşer, düşmesi gerekir. Züppe etkisinde ya da giffen-veblen mallarında ise tersine işler. Fiyat yükseldikçe talebi de artar. Gösteriş etkisine bir ara ülkemizde sıkça gördüğümüz (hale de var belki) asgari ücretli çalışanın 5-7 bin liralık telefonlar kullanmasını örnek verebiliriz. Bu tamamen snop etkisi. Ayranı yok içmeye atasözümüz tam bunu açıklıyor.

Giffen-Veblen için ise şöyle bir kaynak bırakayım; https://industryolog.com/giffen-mallari-veblen-mallari-nedir/


Bu etkiyi borsalarda pek göremeyiz. Kripto borsalarında özellikle daha çok FOMO görüyoruz, kârı kaçırma korkusu malumunuz.